طبع برنج سرد است یا گرم؟ خواص برنج چیست؟ برنج یکی از اجزای اصلی غذای ایرانیان است. این غله مهم یکی از مواد اصلی برای تامین غذای بشر است که در گروه غلات و حبوبات قرار دارد.
موارد مهمی که در این مطلب می‌خوانید:
- خواص برنج
- آیا برنج چاق کننده است
- ارزش غذایی برنج
- برنج در طب سنتی
- طبع برنج
درباره برنج
برنج، از مهمترین غلات و پرمصرف ترین غذای اصلی برای بیش از نیمی از جمعیت جهان به ویژه در آسیا و آفریقا است. برنج پس از نیشکر و ذرت، سومین کالای کشاورزی در جهان و مهمترین محصول غذایی از نظر تغذیه و کالری دریافتی برای انسان است.
در کشورهای مختلف رقم‌های مختلفی از برنج وجود دارد و پخت و پز با برنج در هر منطقه‌ای سبک و سیاق متفاوتی دارد. بسیار جالب است که بدانید در جهان بیش از ۱۲۰٫۰۰۰ رقم برنج وجود دارد.
تمام ارقام برنج در دو گونه زیستی کلی قرار می‌گیرند. گونه‌های اصلی برنج، شامل برنج آسیایی با نام علمی Oryza sativa و برنج آفریقایی با نام علمی Oryza glaberrima هستند. برنج گیاهی است که دارای ارقام زودرس (طول دوره رشد ۱۳۰ تا ۱۴۵ روز)، متوسط رشد (۱۵۰ تا ۱۶۰ روز) و ارقام دیررس (۱۷۰ تا ۱۸۰ روز) می‌باشد.
در ایران، برنج پخته اگر با حبوبات و سبزیجات و مخلفات ترکیب شود پلو نامیده می‌شود، اما اگر به صورت تنها یا در کنار خورشِت یا کباب یا گوشت به کار رود آنگاه چلو خوانده می‌شود.
ناظم‌الاطباء کرمانی از برجسته‌ترین پزشکان ایرانی درباره برنج چنین گفته: یک نوع از غله که در اراضی مرطوب ممالک حاره زراعت می‌شود و یکی از حبوب نشاسته ایست که اغذیه نیکو از آن ترتیب می‌دهند.
عموم مردم چین از برنج تغذیه می‌کنند و در هندوستان یکی از زراعت‌های عمده، کشت برنج است ونیز در آفریقا و در ممالک حاره، آمریکا و در جنوب ایتالیا زراعت برنج متداول است. در ایران در سواحل دریای خزر و فارس و اصفهان زراعت برنج از محصولات عمده می‌باشد و بهترین برنج‌های ایران برنج صدری مازندران و برنج چنپای فارس و برنج ارزویه کرمان است.
در فرهنگ فارسی معین درباره برنج چنین آمده: گیاهی است از تیره گندمیان جزء دسته غلات که در زمین‌های باتلاقی کشت می‌شود و غذای اصلی نیمی از مردم را تشکیل می‌دهد. گل‌هایش دارای شش پرچم و دانه‌های سفید رنگش را زبانچه‌های گل کاملاً فراگرفته‌اند که شلتوک نامیده می‌شوند.
ساقه‌های این گیاه مانند ساقه‌های گندم بندبند است و ارتفاع آنها تا یک متر و نیم هم می‌رسد. این نوع ساقه‌ها را اصطلاحاً ماشوره گویند و به مصرف تغذیه دام‌ها می‌رسد.
خواص برنج
برنج غنی از کربوهیدرات و منبع اصلی سوخت بدن است. برنج می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند ما را پرانرژی و سیر نگه دارد و برای سوخت و ساز بدن بسیار مهم هستند. بسیاری از ما می‌دانیم که خوردن برنج فواید زیادی دارد، اما چیزی که ممکن است اغلب ما ندانیم این است که فواید برنج دقیقاً چیست.
برنج ضد التهاب و بدون گلوتن
آیا می دانستید برنج از محبوب ترین غلات بدون گلوتن است؟ برنج نه تنها خوشمزه است، بلکه بدون گلوتن نیز هست. این امر به ویژه برای افرادی که از بیماری سلیاک رنج می‌برند اهمیت زیادی دارد.
برنج به عنوان یک ضد التهاب عمل می‌کند و از آنجا که بدون گلوتن است، التهابی در روده شما نیز ایجاد نخواهد کرد. پس چنانچه به گلوتن حساسیت دارید، می‌توانید به راحتی برنج را بدون نگرانی به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
برنج تقویت کننده سیستم عصبی
سیستم عصبی بدن ما برای عملکرد روان و مناسب به استفاده از ویتامین‌های گروه ب وابسته است. انواع مختلفی از ویتامین‌های گروه B به تولید انتقال دهنده‌های عصبی برای تنظیم فرآیندهای بیولوژیکی کمک می‌کنند.
برنج منبع شگفت انگیزی از انواع ویتامین‌های گروه B است و از آنجایی که برنج سرشار از ویتامین‌های گروه B است، خوردن آن به بهبود سلامت سیستم عصبی کمک فراوانی می کند.
برنج منبع انرژی
احساس خستگی می کنید؟ چند قاشق برنج قهوه‌ای یا سفید میل کنید.
سوخت و ساز بدن ما به مقدار مناسبی از کربوهیدرات‌ها متکی است. با ورود کربوهیدرات‌ها به دستگاه گوارش، بدن آنها را به انرژی تبدیل کند. برنج هم منبه مناسبی از کربوهیدرات است.
سایر اجزای موجود در برنج مانند مواد معدنی، ویتامین‌ها و… همگی به افزایش سوخت و ساز کمک می‌کنند. در نتیجه مصرف برنج سطح انرژی را افزایش می‌دهد.
برنج راحت هضم می‌شود
برنج سفید به راحتی هضم می‌شود، فیبر کمی دارد و اگر درست پخته شود بعید است که باعث ناراحتی معده شود. ممکن است برای کسانی که از سوزش سر دل یا حالت تهوع و همچنین در بیماری‌هایی مانند التهاب روده و بیماری کرون رنج می‌برند، مفید باشد.
آیا برنج چاق کننده است
یکی از سوال‌هایی بسیار رایج این است که آیا واقعاً برنج خوردن در چاقی و لاغری مؤثر است یا خیر؟ یا چگونه برنج بخوریم چاق نشویم؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید بگوییم، چاقی و لاغری با برنج به مقدار مصرف شما بستگی دارد.
چاقی نتیجه دریافت کالری اضافی دریافتی از مصرف انواع مواد غذایی و آشامیدنی است. حتی برخی افراد از راه نوشیدن مرتب آشامیدنی‌های پرقند، کالری زیادی دریافت می‌کنند و به‌تدریج چاق می‌شوند، بنابراین نمی‌توان یک ماده غذایی را به تنهایی نام برد و گفت این ماده چاق‌کننده است و اگر مصرف نشود، فرد چاق نمی‌شود یا از وزنش کاسته خواهد شد.
اگر میزان کالری غذاهای مصرفی از هر غذایی حتی غذاهای کم‌کالری، بیشتر از میزان کالری مورد نیاز بدن باشد، کالری اضافی به صورت چربی در بدن ذخیره می‌شود و باعث چاقی و اضافه وزن خواهد شد.
ارزش غذایی برنج
حقایق تغذیه ای برنج سفید بر اساس اطلاعات تغذیه که توسط USDA برای 1 فنجان (186 گرم) برنج سفید پخته، غنی شده و دانه کوتاه ارائه شده است.
- کالری: 242
- چربی: 0.4 گرم
- سدیم: 0 میلی گرم
- کربوهیدرات: 53.4 گرم
- فیبر: 0.6 گرم
- شکر: 0 گرم
- پروتئین: 4.4 گرم
- منگنز: 0.7 میلی گرم
- آهن: 2.7 میلی گرم
- تیامین: 0.3 میلی گرم
کربوهیدرات برنج
در یک وعده برنج سفید بیش از 53 گرم کربوهیدرات وجود دارد و مقدار کمی فیبر دارد اما بیشتر آن نشاسته و مقدار کمی هم شکر دارد. شاخص گلیسمی برنج سفید حدودا 73 است و شاخص گلیسمی برنج قهوه‌ای حدود 68 تخمین زده شده. برنج دانه کوتاه نسبت به دانه بلند و دانه متوسط شاخص گلیسمی بالاتری دارد.
برنج قهوه‌ای به طور قابل توجهی فیبر بیشتری نسبت به برنج سفید دارد (حدود 3 گرم در هر فنجان برنج قهوه ای پخته شده) به همین خاطر یکی از غلات کامل است. برنج قهوه ای همچنین کربوهیدرات کمتری نسبت به برنج سفید دارد (49.6 گرم در هر فنجان).
چربی برنج
تقریباً هیچ چربی در برنج سفید وجود ندارد، به شرطی که آن را بدون اضافه کردن روغن یا کره بپزید.
پروتئین برنج
در یک پیمانه برنج سفید بیش از 4 گرم پروتئین و در همان اندازه برنج قهوه‌ای حدود 5 گرم پروتئین وجود دارد.
ویتامین‌ها و مواد معدنی برنج
برنج سفید منبع عالی منگنز است که بیش از 30 درصد از نیاز روزانه شما به مگنز را را تامین می کند. همچنین منبع خوبی از آهن است و 2.7 میلی گرم یا 15 درصد از نیاز روزانه شما به آهن را تامین می‌کند.
کالری برنج
یک فنجان (186 گرم) برنج سفید دانه کوتاه پخته شده 242 کالری دارد. که 88٪ آن کربوهیدرات، 1٪ آن چربی و 7.2٪ آن پروتئین است.
مضرات برنج چیست
نکته‌ی مهم و حایز اهمیت درباره مضرات برنج این است که، گزارش‌هایی درباره آلودگی برنج به آرسنیک وجود دارد. سطوح بالای آرسنیک، با افزایش خطر بیماری قلبی و سرطان مرتبط است. تجمع آرسنیک در قسمت سبوس دانه بیشتر است، به این معنی که برنج سبوس دار ممکن است به طور بالقوه مقادیر بیشتری از این آلاینده نسبت به برنج سفید را داشته باشد.
با توجه به وزن کمتر کودکان، قرار گرفتن در معرض آرسنیک برای کودکان نگرانی بیشتری دارد. این خطر با انتخاب‌های غذایی محدود آنها و این واقعیت که بسیاری از اولین غذاها برای کودکان بر پایه برنج هستند نگران کننده است.
توجه به برخی از نکات ممکن است به کاهش سطوح آرسنیک کمک کند، مانند شستن برنج قبل از استفاده و استفاده از حجم زیاد آب برای برنج هنگام پختن.
برنج در طب سنتی
در کتب حکمای طب ایرانی بهترین برنج، برنج ایرانی ذکر شده چراکه نسبت به سایر ارقام برنج دارای لزوجت کمتری است. همچنین در طعم و مزه نیز لذیذترین آنها است. اگر برنج به تنهایی مصرف شود، ارزش غذایی کمی خواهد داشت اما چنانچه با شیر و شکر پخته شود و یا همراه آن خورده شود، ارزش غذایی آن افزایش پیدا می‌کند.
طبع برنج
طبع برنج در دوم خشک است و در حرارت و برودت معتدل است. لازم به توضیح است که برنج یک غذای مرکب القوی است و در هر بدنی کیفیتی موافق کیفیت آن بدن به وجود می آورد.
بنابراین هرگاه فرد سالم با خوردن برنج در خود احساس حرارت کند نشانه‌ی آن است که آن فرد دارای مزاج گرم است. و چنانچه فرد سالم با خوردن برنج احساس برودت کند، نشانه‌ی آن است که آن فرد دارای مزاج سرد و تر است.
نکته: برنج آبکش سردی بخش؛ و برنجی که به صورت کته پخته شده باشد، گرمی بخش است.
برنج در مفرح القلوب
در کتاب مفرح القلوب حکیم ارزانی درباره برنج اینگونه ذکر شده که: فاضلترين برنج آن است كه خوشبو و سپيد و باريک باشد و بعد پختن درازتر شود و ثابت ماند.
و بعضى از متأخّرين نوشته‌اند كه خاصیت برنج است كه در گرم مزاج حرارت مى‌افزايد و در سرد مراج برودت، پس استعمال او در غير اعتدال حال نشايد كرد مگر اهل هند و جز آن را كه معتاد بدان باشند و از غير آن متنفر بوند آنها را در مرض هم دادن مجوز است اصلاح داده و اصلاحش آن است كه در تقليل لزوجت برنج كوشند.
و نيكوترين راه در کم کردن لزوجت برنج این است که آن را در آب بجوشانند و چون نيم‌پخت شود آب آن را دور بریزند و آنگاه بپزند، چنانچه در اين بلاد رایج است. و نزد اطباى هند هيچ غذایی برای مريضان بهتر از برنج نيست و الحق ما قلناه.
برنج در مخرن الادویه
در کتاب مخزن‌الادویه، از کتاب‌های مهم در مورد داروها و واژگان پزشکی سنتی به زبان فارسی درباره برنچ چنین آمده: ارز یا الأَرُزُّ عربی شده اورزاء و اوريز يونانی است و به سريانی روزى و به فارسى برنج و به تورانی كرنج و به هندى چاول می‌نامند.
گياه آن مانند جو و گندم و برگ‌‌ها و ساق‌های آن بلندتر و نرم‌تر است. محل زراعت آن زمين‌های نمناک و جای‌هایی كه در آن آب باشد و يا آنكه آب بسيار به آن برسد مانند آب چشمه و رود خانه و باران و قنوات.
برنج تولید کننده خلط صالح و باعث خواب‌های نيكو و رفع کننده تشنگی و چاق کننده بدن و مولد منی است. برطرف کننده زخم‌های امعا و رفع اسهال دموى و اسهال صفراوی است. بیماری‌های کلیه و مثانه را نافع است و اصلاح کننده حال بدن و نيكو کننده رنگ رخسار است.
خوردن برنج با شير و شكر كثير الغذا و افزایش دهنده نیروی، چاق کننده و مولد منی است و با دوغ تازه و سماق تسکین دهنده حرارت و تشنگی و غثيان و حبس اسهال صفراوى است و با شير بز جهت زحير و با پيه کلیه بز و روغن بادام شيرين يا فندق جهت خراش روده منغعت دارد.
خوردن مرتب آن مُصلح حال بدن و نيكویی رنگ رخسار و مولد خلط صالح و باعث ديدن خواب‌هاى خوب و نيكو است و براى افرادی که به سل مبتلا هستند خصوصا كه با شير الاغ پخته باشند نفع بسیار دارد.
گويند چون برنج را بريان كنند كه سرخ و تيره شود و سياه نگردد و نسوزد، بعد مقدار ده تا پانزده مثقال آن را در چهل تا پنجاه مثقال آب در شب بخيسانند و صبح آب صاف آن را بياشامند جهت رفع كرم معده و غثيان كه از رطوبت و حرارت باشد نافع است.
